Trên các cộng đồng trực tuyến về Công nghệ thông tin, khi bạn đặt câu hỏi, cho dù là bạn hỏi ai, vấn đề mấu chốt chính là cách bạn hỏi, thể hiện qua câu hỏi của bạn. Đối với các câu hỏi mang tính kỹ thuật, loại câu trả lời mà bạn nhận được thường phụ thuộc vào cách bạn đặt câu hỏi hơn là vào sự khó khăn để tìm ra câu trả lời. Đây là quy tắc quan trọng nhất mà bạn cần nhớ.

Vì thế, dựa vào tài liệu How To Ask Questions The Smart Way - Eric Steven Raymond, tôi xin bàn về cách đặt câu hỏi trên các Diễn đàn IT, những đặc thù rất riêng mà bạn cần phải lưu ý để có được câu trả lời nhanh nhất, và khiến bạn hài lòng nhất.

Những điều bạn cần làm là, khi bạn hỏi, hãy lưu ý các vấn đề sau:

* Chọn đúng diễn đàn, và khu vực con bên trong diễn đàn.
* Trình bày chuyên nghiệp

- Sử dụng các đề mục rõ ràng, mạch lạc.
- Viết câu hỏi bằng ngôn ngữ trong sáng, đúng ngữ pháp, đúng chính tả.

* Mô tả vấn đề của bạn một cách chính xác và đầy đủ thông tin.

- Mô tả dài dòng không có nghĩa là mô tả chính xác
- Mô tả triệu chứng của vấn đề, không phải mô tả những gì bạn phỏng đoán.
- Mô tả triệu chứng của vấn đề theo trình tự thời gian xảy ra.
- Mô tả mục đích cần đạt được, không phải các bước bạn muốn làm.

* Những điều cần lưu ý về phép lịch sự

- Không nên yêu cầu được trả lời bằng thư riêng.
- Không nên đánh dấu khẩn cấp đối với câu hỏi, mặc dù đối với bạn đúng là khẩn cấp.
- Lịch sự là không bao giờ thừa.
- Hãy thông báo về kết quả của giải pháp được tư vấn.

Chọn đúng diễn đàn, và khu vực con bên trong diễn đàn

Nếu bạn đặt câu hỏi của mình không đúng chỗ, câu hỏi của bạn sẽ bị phớt lờ và bị nhắc nhở bởi các thành viên cũng như người điều hành diễn đàn. Mọi người cũng sẽ không nhiệt tình trả lời câu hỏi của bạn. Vì thế hãy tránh những tình huống sau:

- Gửi câu hỏi của bạn lên một diễn đàn hoặc một nơi nào đó trên diễn đàn mà ở đó nó sẽ trở thành lạc đề.
- Gửi một câu hỏi rất cơ bản lên một diễn dàn nơi mà chỉ dành cho các câu hỏi kỹ thuật nâng cao hoặc làm điều ngược lại.
- Gửi câu hỏi chồng chéo ở nhiều nơi.
- Gửi thư riêng tới người mà không phải là người thân, cũng không phải là người có trách nhiệm cá nhân phải giải quyết vấn đề của bạn.

Ngoài ra, hãy tìm hiểu các quy định nơi bạn sẽ gửi câu hỏi để đảm bảo bạn không vi phạm chúng. Và tìm các thông tin liên quan đến vấn đề của bạn, để xem coi có người nào đó đã gặp vấn đề tương tự và các giải pháp gì đã được tư vấn. Như vậy có thể bạn tìm ra được giải pháp mà không cần phải đặt câu hỏi hoặc nếu không thì các thông tin đó sẽ giúp bạn xây dựng một câu hỏi tốt hơn.

Sử dụng các tiêu đề rõ ràng, mạch lạc

Một thông lệ tốt cho tiêu đề, thường được sử dụng bởi nhiều công ty hỗ trợ người dùng là mẫu: “đối tượng – sự cố”. Phần “đối tượng” cho biết cái gì bị sự cố, và phần “sự cố” cho biết sự cố là gì. Như vậy người đọc có thể hiểu ngay và thậm chí biết được giải pháp nào cần tư vấn cho bạn trước khi đọc chủ đề của bạn.

Ví dụ:
Chưa tốt: “Không cài win được.”
Tốt hơn: “Laptop Asus 4710, không cài được WinXP SP2.”

Hãy làm cho tiêu đề của bạn mô tả câu hỏi của bạn tốt đến mức mà người sau tìm kiếm trên diễn đàn một vấn đề tương tự có thể tìm thấy câu trả lời mà không cần phải gửi lại câu hỏi khác.

Viết câu hỏi bằng ngôn ngữ trong sáng, đúng ngữ pháp, đúng chính tả

Những người viết một cách cẩu thả và luộm thuộm thường tư duy cũng luộm thuộm. Nếu bạn không muốn tỏ ra như vậy hãy viết câu bằng thứ ngôn ngữ trong sáng, đúng ngữ pháp và đúng chính tả. Và cũng đừng dùng toàn chữ in hoa, hoặc màu chữ lòe loẹt. Bởi vì người đọc sẽ thấy khó chịu và sẽ không có hứng thú trả lời cho một người cẩu thả và lười suy nghĩ.

Viết câu một cách rõ ràng và cẩn thận là rất quan trọng, tuy nhiên bạn cũng không cần phải quá cứng nhắc hay quá trang trọng. Hãy dùng các từ thông dụng, thậm chí là tiếng lóng và sự hài hước mà vẫn đảm bảo mô tả chính xác vấn đề của bạn. Điều này chứng tỏ bạn là một người thông minh, và thực sự quan tâm đến vấn đề mà bạn đặt câu hỏi.

Mô tả vấn đề của bạn một cách chính xác và đầy đủ thông tin

Hãy làm theo các gợi ý sau:

- Mô tả triệu chứng về vấn đề của bạn hay lỗi mà bạn tìm thấy một cách rõ ràng.
- Mô tả môi trường xảy ra lỗi (máy tính, hệ điều hành, các ứng dụng và những gì liên quan).
- Mô tả sự tìm hiểu và các giải pháp mà bạn đã tiến hành trước khi đưa ra câu hỏi.
- Mô tả sự thay đổi về phần cứng và phần mềm có thể liên quan tới sự cố.

Những điều này khá thú vị, là bởi vì trong khi bạn đang cố tìm cách làm cho câu hỏi của mình trở nên chính xác và đầy đủ thông tin thì có thể bạn tìm được luôn giải pháp cho vấn đề. Nếu không thì ít nhất bạn cũng có được một câu hỏi tốt và đơn giản.

Đừng cố gắng đưa quá nhiều thông tin, hãy lọc ra những thông tin thật sự liên quan, càng đơn giản càng tốt. Vì những người giỏi chuyên môn và có thể giúp bạn tốt nhất thường có rất ít thời gian.

Mô tả sự cố bằng cách nêu ra các triệu chứng của nó, đừng ba hoa về những điều mà bạn suy đoán. Nếu bạn hỏi thì hãy để người đọc giải thích và chẩn đoán, đừng làm cho câu hỏi thêm phức tạp bằng các giả định và chẩn đoán của bạn. Nếu bạn cảm thấy việc nói ra các suy đoán của mình là quan trọng thì hãy nói rõ tại sao suy đoán đó lại không giúp được bạn.

Ví dụ:
Chưa tốt: “Gần đây máy mình gặp vấn đề, khi chạy nhiều ứng dụng hơn bình thường thì máy bị chậm lại, vài trường hợp thì máy tự động tắt nguồn hoặc khởi động lại, mình đoán là do ổ cứng hoặc có thể là do RAM. Xin hỏi có cách tự khắc phục không?”
Tốt hơn: “Mình dùng máy HP dv4000, HĐH Windows XP Pro SP2, gần đây máy mình gặp vấn đề, khi chạy nhiều ứng dụng thì máy bị chậm lại, vài trường hợp máy tự động tắt nguồn hoặc khởi động lại, nhất là khi gắn thêm thiết bị ngoại vi qua cổng USB. Mình mới gắn thêm một đĩa cứng và một ổ DVD ROM. Xin hỏi có cách tự khắc phục không?”

Việc mô tả vấn đề theo trình tự thời gian đôi khi rất quan trọng, thường có mối liên quan trực tiếp giữa sự cố và một số sự việc diễn ra ngay trước nó, vì thế hãy lưu ý đến việc mô tả theo trình tự thời gian.

Những người khi cần giúp đỡ về kỹ thuật thường đang bị mắc kẹt với con đường mà họ nghĩ rằng sẽ đưa họ đạt đến mục tiêu, họ tìm kiếm sự giúp đỡ để vượt qua trở ngại mà đôi khi họ không biết rằng con đường mà họ đã chọn là sai. Để việc trình bày được ngắn gọn và trực tiếp, bạn nên sớm nói ra mục tiêu mà bạn muốn đạt được, đừng mô tả một cách dài dòng các bước mà bạn muốn thực hiện.

Ví dụ:
Chưa tốt: “Làm thế nào để cấu hình cho Microsoft Word 2007 đọc được các tài liệu PDF?”
Tốt hơn: “Tôi có một số tài liệu dạng PDF. Microsoft Word 2007 không mở được các tài liệu này. Tôi phải làm gì để đọc được tài liệu dạng PDF?”

Những điều cần lưu ý về phép lịch sự

Nếu tôi là một người giúp đỡ bạn giải quyết sự cố trên một diễn đàn công cộng, điều mà tôi mong muốn là không chỉ giúp được bạn, mà còn giúp được cho những người khác cũng gặp vấn đề như bạn. Ngoài ra, nếu câu trả của tôi chưa hoàn chỉnh, tôi rất mong có một người nào khác bổ sung hoặc đưa ra giải pháp tốt hơn. Nếu tôi có một giải pháp xuất sắc, tôi muốn nhận được sự tán thưởng của nhiều người. Khi bạn yêu cầu trả lời bằng thư riêng bạn đã phá vỡ tất cả những điều đó. Vì thế đừng yêu cầu như vậy. Nếu câu trả lời có tính chất riêng tư, bạn nên hỏi một cách riêng tư.

Nếu bạn có một bài tập về nhà, và đem y nguyên nó lên để đặt câu hỏi là một điều khó chấp nhận được, những người có kinh nghiệm sẽ nhận ra ngay dạng câu hỏi như vậy. Không ai có trách nhiệm phải làm điều đó thay bạn cả, bạn phải tự làm lấy. Yêu cầu một chỉ dẫn thì tốt nhưng không phải là đòi hỏi toàn bộ giải đáp.

Yêu cầu sự quan tâm đặc biệt ngay lập tức bằng cách đánh dấu “khẩn cấp” sẽ thể hiện sự thô lỗ và ích kỹ. Vì thế bạn nên cẩn thận khi dùng tình trạng “khẩn cấp” cho câu hỏi của mình. Nếu dùng, bạn phải hết sức lịch sự và vấn đề phải thực sự thú vị, bởi vì bạn đang làm việc trong một môi trường cao cấp, và chịu áp lực lớn về thời gian cho vấn đề đó.

Hãy tỏ ra lịch sự. Nên sử dụng các cụm từ “làm ơn”, “cảm ơn vì đã quan tâm”, “cảm ơn vì đã xem xét vấn đề”. Hãy tỏ rõ cho mọi người biết là bạn rất biết ơn vì mọi người đã dành thời gian giúp đỡ bạn một cách không công, ngay cả khi điều đó không giúp bạn giải quyết được vấn đề. Hãy để ý một thành ngữ thông dụng trong tiếng Anh, “No, thanks.”, được giúp đỡ thì lúc nào cũng nên cảm ơn, cho dù bạn không cần đến. Và bạn cũng không nên lười biếng đến mức sử dụng câu “Cảm ơn trước”, sau đó thì không cần cảm ơn thêm lần nào nữa.

Hãy thông báo về kết quả của giải pháp được tư vấn

Sau khi vấn đề của bạn đã được giải quyết, hãy gửi một thông báo đến tất cả những người đã giúp đỡ bạn, để họ biết rằng vấn đề của bạn đã được giải quyết như thế nào, bằng giải pháp nào và một lần nữa cảm ơn sự giúp đỡ của họ. Tốt nhất là bạn gửi thông báo này ngay trong chủ đề mà bạn đã nêu câu hỏi.

Tùy theo vấn đề đó đơn giản hay có chiều sâu, bạn có thể thông báo ngắn gọn hoặc nêu rõ quá trình bạn giải quyết vấn đề, những điều cần tránh và những điều nên làm để giải quyết vấn đề tốt nhất.

Nếu bạn chịu khó nêu tên tất cả những người đã giúp bạn, thì quả là bạn đã làm được một điều thông minh, như thế, bạn sẽ có thêm nhiều bạn bè nữa đấy.

Có thể bạn không phải là một người đam mê kỹ thuật, nên bạn không biết thông báo kiểu này quan trọng như thế nào. Những người đam mê kỹ thuật sẽ thấy rất ngứa ngáy khó chịu muốn biết rằng vấn đề đã được xử lý thấu đáo chưa và sẽ cảm thấy rất thỏa mãn khi vấn đề đã kết thúc tốt đẹp. Gãi đúng chỗ ngứa này sẽ giúp ích cho bạn rất nhiều khi lần tới bạn lại đặt câu hỏi.